Podatek od odszkodowania lub zadośćuczynienia

Przy wypłacie środków od ubezpieczyciela sprawcy- czy to w charakterze odszkodowania za szkodę o charakterze majątkowym (np. zwrot kosztów leczenia, zniszczone mienie w zdarzeniu), czy też zadośćuczynienia za cierpienie i ból- pojawia się często pytanie czy powyższe stanowi dochód i czy należy odprowadzić podatek od pozyskanych środków.

Powyższe pytanie jest zasadne, albowiem na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych każdy dochód jest co do zasady opodatkowany.

Ustawa o podatku dochodowym a środki uzyskane od ubezpieczyciela

Zgodnie z Ustawą o podatku dochodowym opodatkowaniu podlegają wszelkie dochody poza wymienionymi w art  21, 52, 52a i 52c  ww. Ustawy.

Ustawodawca zatem z różnych powodów uznał, iż niektóre przychody lub dochody uzyskane przez podatnika są wolne od podatku dochodowego. 

Zgodnie Art. 21. 1. Ustawy wolne od podatku dochodowego są: 

3) otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw, oraz otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z postanowień układów zbiorowych pracy, innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów lub statutów, o których mowa w art. 9 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2019 r. poz. 1040 i 1043).

Wyłączenia ze zwolnienia

Powyższe stanowi generalną zasadę, od której są wyjątki w sytuacjach:

a) określonych w prawie pracy odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę,

b) odpraw pieniężnych wypłacanych na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników,

c) odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia funkcjonariuszom pozostającym w stosunku służbowym,

d) odszkodowań przyznanych na podstawie przepisów o zakazie konkurencji,

e) odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą,

f) odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej, z których dochody są opodatkowane według skali, o której mowa w art. 27 ust. 1, lub na zasadach, o których mowa w art. 30c,

g) odszkodowań wynikających z zawartych umów lub ugód innych niż ugody sądowe;

4) kwoty otrzymane z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych, z wyjątkiem:

a) odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą lub prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej, z których dochody są opodatkowane zgodnie z art. 27 ust. 1 lub art. 30c,

b) dochodu, o którym mowa w art. 24 ust. 15 i 15a.

Wnioski 

Przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wprowadzają zatem zasadę, iż odszkodowania są zwolnione z podatku, z tym jednak zastrzeżeniem, iż w niektórych przypadkach odszkodowania nie będą podlegały zwolnieniu od podatku i osoba fizyczna będzie miała obowiązek rozliczenia się z urzędem skarbowym z tytułu otrzymanego odszkodowania. 

Ze zwolnienia przedmiotowego korzystają bowiem jedynie te odszkodowania i zadośćuczynienia, których wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów rangi ustawy lub aktów wykonawczych wydanych na ich podstawie, z wyjątkiem wyłączonych ze zwolnienia wolą ustawodawcy.

Opodatkowanie środków uzyskanych w ramach ugody pozasądowej

W związku z powyższym by wypłacona kwota należności/odszkodowania korzystała ze zwolnienia na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. g) ustawy o PIT, muszą zostać spełnione łącznie dwa warunki:

• podstawą jego przyznania nie może być zawarta umowa lub ugoda inna niż ugoda sądowa,
• jego wysokość lub zasady ustalania muszą wynikać z przepisów odrębnych ustaw.

Dyspozycji  niniejszej sytuacji nie wypełniają  zatem środki wypłacane w ramach ugody pozasądowej, tj. w ramach umownego porozumienia między osobą poszkodowaną a ubezpieczycielem, które będą podlegać opodatkowaniu.

Odsetki z odszkodowania i zadośćuczynienia a obowiązek podatkowy

Jeśli ubezpieczyciel lub sam sprawca szkody spóźnia się z wypłatą należnego odszkodowania, lub wypłaca jedynie część, zaś pozostałą kwotę ze znacznym opóźnieniem (dopiero po wezwaniu do zapłaty lub wyroku sądowym) – oprócz należności głównej wypłaca także odsetki ustawowe za zwłokę.

Odsetki, chociaż są uzupełnieniem odszkodowania czy zadośćuczynienia nie są już, tak jak one, traktowane. Zwolnienie od opodatkowania zadośćuczynienia nie powoduje zwolnienia odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, które ma inny charakter („wynagrodzenia” za zwłokę w wypłacie należności).

Tym samym odsetki należy wykazać w rocznym zeznaniu podatkowym w pozycji “inne przychody”.

Po wypłacie zadośćuczynienia oraz zasądzonych odsetek ubezpieczyciel wystawia osobie poszkodowanej PIT-8C ze wskazaną kwotą odsetek –  obowiązek odprowadzenia za nie podatku spoczywa więc na osobie pokrzywdzonej.

Należy zauważyć, iż istnieją interpretacje przepisów o podatku dochodowym, które wskazują, iż zwolnione od podatku są również odsetki, stanowią one jednak mniejszość  - warto się zatem zastanowić czy nie lepiej dopełnić formalności i opłacić podatek od odsetek, bez ewentualnej kontroli urzędu skarbowego i kwestionowania stanowiska podatnika.